زنبور عسل ، یکی از حشرات بی ضرر و مفید است که همه با آن آشنا هستند. این حشرات شهد گل ها و گیاهان را جمع آوری کرده و عسل تولید می کنند. زنبورهای عسل که در کندوها هستند به سه نوع ملکه، زنبورهای کارگر و زنبورهای نر تقسیم می شوند. این حشرات اعجاب انگیز حشراتی اجتماعی هستند. به این صورت که نمی توانند به تنهایی زندگی کنند.
زنبور عسل
زنبورهای عسل نقشی ویژه و مهم در گرده افشانی دارند. این حشرات به باروری محصولات و میوه ها کمک زیادی می کنند. با توجه به این نقش، روز 20 می روز جهانی زنبور نام گذاری شده است. شاید باورتان نشود اما زنبورهای عسل از عجیب ترین خلایق خداوند هستند. این حشرات نیاز به خواب ندارند. به عبارت دیگر اصلا نمی خوابند. آن ها برای این که بتوانند کیسه های مخصوص جمع آوری شهد خود را پر کنند مجبورند روی میلیون ها گل بنشینند. زنبورهای عسل شهد گل های بسیاری را می مکند تا بتوانند کیسه ی خود را پر کرده و عسل تولید کنند. پس از تکمیل کیسه، هر زنبور به سمت کندوی خود باز می گردد. در مسیر بازگشت آنزیمی در بدن خود تولید کرده و روی این شهدهای جمع آوری شده می ریزند. با رسیدن به کندو شهدهایی که با آنزیم مخلوط شده را در موم های شش ضلعی کندو قرار می دهند. با خالی شدن کیسه، دوباره می توانند به جمع آوری شهد بپردازند. هنگام شب زنبورها شهدهایی که در روز به موم انتقال دادند را دوباره به کیسه ی خود می ریزند. به این صورت دوباره آنزیم مخصوص روی آن ها ترشح کرده و در نهایت با این کار عسل شیرین تولید می کنند.
مراحل رشد و نمو زنبورهای عسل که به عنوان دگردیسی مطرح است از تخم تا حشره کامل می باشد. این دگردیسی برای زنبور ملکه 16 روز است. زنبورهای نر دوره ی دگردیسی 24 روزه و زنبورهای کارگر 21 روزه دارند. پس از تخم گذاری، لاروها به وجود می آیند. پس از آن لاروها تبدیل به شفیره شده سپس به مرور به جمع زنبورهای کارگر و نر اضافه می شوند.
ملکه ی زنبورها
زنبور ملکه، مادر زنبورهای یک کلنی است. این زنبور مهم ترین و ارزشمندترین زنبور کندو به حساب می آید. این زنبور از لارو ماده ی جوانی که از سه روز کمتر هستند و یا تخم بارور به وجود می آید. سلول های زنبور ملکه اغلب عمودی بوده و در گوشه ها و سطح شان ها ساخته می شوند. خوب است بدانید که سلول های زنبورهای دیگر (زنبورهای نر و کارگر) افقی هستند. نوزادهای ملکه از نظر ظاهری شبیه زنبورهای کارگر هستند اما زودتر از آنها رشد می کنند و کامل می شوند. این نوع از زنبورها تا زمانی که زنده هستند از ژل رویال به عنوان غذا استفاده می کنند. در ابتدای تولد ملکه، کارگرها به او بی توجه هستند. به مرور و با گذشت مدت زمان کمی آن ها سریع به سمت ملکه متمایل می شوند. این زنبورهای کارگر به تغذیه ی ملکه کمک کرده و از او نگهداری و محافظت می نمایند. ملکه های جدید که هنوز باکره هستند با گذشت هفت روز برای جفت گیری آماده می شوند. ملکه ها بعداز ظهر روزهای آفتابی از کندو خارج می شوند. به این صورت در آسمان پرواز کرده و به سمت تجمع زنبورهای نر حرکت می کند. ملکه حداقل با 10 زنبور نر جفت گیری می کند. به عنوان نشانه ای از جفت گیری، اندام تناسلی آخرین زنبور نر در واژن ملکه می ماند. او به کندو برگشته و پس از دو روز شروع به تخم گذاری می کند.
مراحل رشد زنبورهای عسل
زنبورهای عسل در سه مرحله ی اساسی و مهم رشد می کنند. در ادامه می خواهیم شرحی از این مراحل را یادآور شویم. در ابتدای داستان ملکه ی زنبورها در هر کدام از سلول های کندو یک تخم می گذارد. نقش زنبورهای کارگر در این تخم گذاری نیز جالب توجه است. به این معنی که زنبورهای کارگر سلول های مناسب را برای تخم گذاری می سازند. اولین مرحله ی زندگی زنبورهای عسل مرحله ی تخم سفید کوچک می باشد. این تخم ها ریز بوده و بسیار سخت قابل دیدن هستند. داخل کندو و در بسیاری از سلول ها تخم های بارور قرار می گیرد. این تخم ها هر کدام به یک زنبور کارگر تبدیل خواهند شد. البته سلول های بزرگتر پذیرای تخم هایی هستند که به زنبورهای نر تبدیل می شوند. زنبورها به راحتی می توانند تفاوت بین تخم های بارور شده و تخم های بارور نشده را تشخیص دهند. مرحله ی اول در رشد زنبورهای عسل تبدیل این تخم های ریز به لارو است که حدود سه روز به طول می انجامد.
مرحله ی دوم تشکیل لاروهای زنبور عسل است. بعد از گذشت سه روز، تخم ها به کرم تبدیل می شوند. این کرم های ریز از پوسته ی تخم بیرون می آیند. به این معنی که لارو زنبور عسل در ابتدا به شکل یک کرم سفید کوچک بدون پا دیده می شود. این کرم های ریز امکان ترک سلول مومی خود را ندارند. در این مرحله نیز زنبورهای کارگر نقشی مهم دارند. به این صورت که آن ها با ژل رویال لاروها را تغذیه می نمایند. پس از آن این تغذیه با عسل و گرده ی گل ها انجام خواهد شد. زنبورهای عسل غذا را برای لاروها آماده می کنند و در سلول ها قرار می دهند. همان طور که در بالا هم اشاره کردیم لارو ملکه فقط از ژل رویال تغذیه می کند. این لارو تا پایان عمر همین روند را ادامه خواهد داد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید لارو زنبور دائم در حال خوردن است. با این کار به سرعت رشد کرده و به زنبور تبدیل خواهد شد. لاروها با گذشت 5 روز بسیار بزرگ می شوند. به طور کلی مرحله ی لاروی نهایت تا 6 روز کامل می شود. البته مرحله ی لاروی برای زنبور ملکه کم تر و برای زنبورهای نر و کارگر کمی بیشتر خواهد بود.
پس از اتمام مرحله ی لاروی، به مرحله ی شفیره می رسیم. شفیره تقریبا از نظر ظاهری به زنبور شبیه است. در انتهای مرحله ی لاروی یک پیله ی ابریشمی و نازک داخل سلول ها ایجاد می شود. این پیله به دور شفیره می پیچد و شفیره را در بر می گیرد. به این صورت لارو پنهان شده و شفیره ظاهر می شود. شفیره ها پا، چشم، بال و مو دارند. با توجه به انواع مختلف زنبورهای عسل و گذشت مدت زمان بین یک تا دو هفته، این شفیره ها زنبور کامل خواهند شد. پس از کامل شدن مرحله ی رشد، شفیره ها به زنبورها تبدیل شده و از سلول بیرون می آیند. مرحله ی تکامل شفیره برای زنبور ملکه 5 روز، برای زنبور کارگر 6 روز و برای زنبور نر بین 5 تا 6 روز است. البته اگر دمای درون کندو کم باشد زمان رشد افزایش خواهد یافت.
بدن زنبور عسل از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟
بدن زنبور عسل شامل قوزک پا، آنتن، پا، 3 بخش قفسه سینه و 6 قسمت از شکم می شود. در قسمت سر، چشم ها، آنتن ها و سازه های تغذیه قرار دارند. زنبور عسل دارای دو نوع چشم ساده و مرکب می باشد. با استفاده از چشم های مرکب می تواند رنگ، نور و اطلاعات مستقیم مربوط به اشعه های یو وی را درک کند. در حالی که چشم های ساده (ocelli) به زنبور کمک می کنند تا مقدار نور محیط را تعیین نماید. تشخیص بو و اندازه گیری سرعت پرواز توسط آنتن ها صورت می گیرد. زنبورعسل برای خوردن گرده، برش و شکل دادن به موم ، تغذیه لارو و ملکه، تمیز کردن کندو، مراقبت از پوست و مبارزه از ماندوبال فک خود استفاده می کند. در قسمت قفسه سینه هم بال ها، پاها و عضلاتی وجود دارند که حرکت این بخش ها را کنترل می کنند. بال های جلویی زنبورعسل بزرگتر از بال های عقبی هستند. این بال ها برای پرواز مورد استفاده قرار می گیرند. ضمن اینکه در خنک کردن بدن زنبور هم نقش ایفا می کنند. زنبورعسل برای گرم و خنک کردن کندو از بال های عقبی خود استفاده می کند. در 6 قسمت شکم، اندام های تولید مثلی و نیش قرار دارند.
معروف ترین نژادهای زنبور عسل
4 گونه مهم از زنبور عسل در جهان شناسایی شده است. این گونه ها شامل زنبور عسل معمولی یا اروپایی (Apis.mellifera)، زنبور عسل شرقی یا هندی (A.cerana)، زنبور عسل بزرگ (A.dorsata) و زنبور عسل کوچک (A.flora) می شوند. در این میان، گونه اروپایی به عنوان مهم ترین گونه زنبورعسل شناخته می شود. این گونه به همراه گونه هندی در مکان های تاریک و سربسته یا درون کندو زندگی می کنند. از ویژگی های بارز آنها می توان به توانمندی ارتباطی بیشتر اشاره کرد. زنبورهای عسل بزرگ (درشت) در هند، چین و سبلان زندگی می کنند. در حالی که زنبورهای شرقی علاوه بر هند و چین در ژاپن هم وجود دارند. زنبورهای عسل کوچک به صورت وحشی در هند و مناطق جنوبی ایران مشاهده شده اند. شرایط گوناگون محیطی باعث شده تا زنبورهای اروپایی پدیدار شوند. آنها به مرور زمان با شرایط محیطی منطقه خود سازگار می شوند. تا امروز، 5 نژاد معروف از این گونه شناسایی شده است که شهرت جهانی دارند. زنبور عسل سیاه (Apis mellifera mellifera)، زنبور طلایی (A.m.ligustica)، قفقازی (A.m.caucasica)، زنبورعسل کارنیولان ( A.m.carnica) و زنبور ایرانی (A.m.meda) در این دسته قرار دارند.
apis mellifera
apis cerana
apis dorsata
apis florea
محصولات زنبور عسل
زنبورهای عسل محصولات مختلفی مانند عسل، بره موم ، گرده گل ، ژل رویال ، موم ، عسلک و زهر را تولید می کنند. برخی از این محصولات در داخل کندو و دسته ای از آنها در خارج از کندو تولید می شوند. از محصولات داخل کندو می توان به موم، زهر زنبور عسل و ژل رویال اشاره کرد. در حالی که عسل، عسلک، بره موم و گرده گل محصولاتی هستند که در خارج از کندو تولید می شوند. این محصولات جنبه درمانی هم دارند و نقش مهمی در درمان بیماری های مختلف ایفا می کنند. امروزه از روش زنبور درمانی برای رفع برخی از بیماری ها استفاده می شود. برخی افراد، نیش زنبورعسل را برای درمان آرتروز و رفع دردهای مزمن به کار می برند.
کندوی زنبور عسل
15% جمعیت یک کلونی زنبور عسل از زنبورهای نر تشکیل می شود. این زنبورها از تخم های بارور نشده به وجود می آیند. زمانی که منابع غذایی کلنی فراوان باشد، زنبورهای نر در کندو دیده می شوند. با کاهش این منابع در آخر فصل، زنبورهای نر از بین می روند. وظیفه زنبورهای عسل نر، تغذیه و جفتگیری است.
سخن پایانی
همان طور که می دانید یکی از خلقت های بی نظیر خداوند زنبورهای عسل هستند. این حشرات، موجوداتی بی آزار و مفید می باشند. اعجاب های بسیاری در این موجودات قابل توجه است. در این مقاله سعی کردیم شرحی مختصر از زندگی این حشره ی بی نظیر و مراحل رشد آن را بیان کنیم. حتما شما هم از علاقه مندان به عسل هستید. به این ترتیب خوب است به تولید کنندگان بی ادعای این ساخته ی طبیعت نیز توجه کنیم. برای تهیه انواع محصولات زنبورعسل به aramasshop.com مراجعه نمایید.